LUZAK.media by Bartłomiej Luzak

Plany filmowe to absolutnie podstawowa wiedza bez której trudno byłoby porozumieć się ludziom pracującym nad jakąkolwiek produkcją video. Z tego artykułu dowiesz się jakie rodzaje kadrów pojawiają się w filmach i do czego można je wykorzystać.

Większość scen filmowych składa się z kilku różnych ujęć. Seria takich ruchomych obrazów może być zarejestrowana z różnych punktów widzenia. W ten sposób w scenie możemy przedstawić miejsce, detale lub emocje bohaterów. Różne sceny dają również większą elastyczność jeśli chodzi o montaż. Nie ma co ukrywać, że często pozwala to również ukryć pewne błędy jeśli któreś z ujęć nie wyjdzie nam od początku do końca. Znajomość najpopularniejszych typów ujęć to również najlepszy sposób na sprawną komunikację na planie. Już na etapie scenariusza warto zaplanować kolejność ujęć, dzięki czemu praca powinna pójść szybciej, podobnie jak późniejszy montaż.

W normalnym świecie, możemy swobodnie obserwować otoczenie. W filmie to my decydujemy co pokazać widzowi. Stosowanie w filmie różnych planów ma dostarczyć kompletnej informacji o wyglądzie sceny. W serii ujęć, różnicujemy plany pod względem czasu trwania i zawartości. Za ich pomocą oddajemy ruch i ukazujemy kolejność zachodzących w filmie zmian. Obrazy muszą ze sobą współgrać aby można je było połączyć. To oznacza, że punkty widzenia kamer muszą być odpowiednio dobrane. O tym jednak kiedy indziej. W tym artykule skupimy się przede wszystkim na krótkiej charakteryzacji najpopularniejszych planów filmowych i ich zastosowaniach.

Plany filmowe: szerokie

Opisy wszystkich planów poparte odpowiednimi przykładami znajdziecie również w szóstym odcinku serii Kręci się, czyli tworzonego przez nas kanału YouTube poświęconego sztuce filmowej:

Plan totalny

Zacznijmy od najszerszego z planów, czyli planu totalnego. Plan totalny jest najszerszym planem pokazującym pełną scenę lub dużą przestrzeń gdzie ludzie są słabo rozpoznawalni. Sylwetki bohaterów są widoczne z daleka i nie są na ogół rozpoznawalne. Plan daleki posiada dużą wartość informacyjną – pozwala na rozpoznanie miejsca akcji, jego podstawowej topografii, warunków w nim panujących, a niekiedy również czasu akcji. Właśnie z tego powodu bardzo często bywa stosowany do otwarcia filmu. Ze względu na swoją wartość uogólniającą może też pojawiać się na końcu produkcji. Pozwala to umieścić opowiedzianą historię w szerszej perspektywie. Jeśli chodzi o emocje jakie możemy pokazać za pomocą tego planu, często wskazuje on na zagubienie i przytłoczenie jednostki otoczeniem.

Plan ogólny

W tym planie, postacie ludzkie (przede wszystkim bohaterowie) są już widoczni i rozpoznawalni – znajdują się w ściśle określonym otoczeniu, lecz nadal nie muszą być elementem wyróżniającym się w naszym kadrze. Plany filmowe ogólne służy zazwyczaj do zarysowania związków postaci z otoczeniem. Przekazuje też ogólne informacje o miejscu akcji. Widz informowany jest, kto z bohaterów gdzie się znajduje i co robi. Dobrze jest unikać zbyt częstego stosowania tego planu ze względu na mnogość szczegółów widocznych w kadrze. Przy produkcjach vlogowych dobrą robotę robi timelapse zarejestrowany właśnie w planie ogólnym.

Plany filmowe: średnie

Druga „duża kategoria” to plany średnie. Odpowiadają one naturalnemu sposobowi postrzegania świata przez człowieka, przez co stanowią wizualną podstawę zarówno w filmach fabularnych, jak i dokumentalnych. Tu możemy już rozpoznać bohaterów, jednak wciąż są oni w pewien sposób powiązani z tłem.

Plan pełny

Plany filmowe pełne przedstawiają bohatera od stóp do głów. W przypadku większych wnętrz stosuje się go zamiast planu ogólnego w scenach wprowadzających. Za pomocą tego planu przedstawiamy cały filmowany obiekt. Plan ma jednak dość ograniczone zastosowanie ponieważ w takim planie twarz jest jeszcze słabo widoczna a jednocześnie tła jest już mniej niż np. w planie ogólnym. Plan ten nazywany jest też planem wprowadzającym lub przejściowym ze względu na to, że w ujęciu pojawia się często tylko na chwilę (przed nieco bliższą sceną). Za pomocą planu pełnego możemy przenieść się z tła na bohatera sceny.

Plan amerykański

Taki rodzaj ujęcia przydaje się podczas filmowania osób stojących. Dolna krawędź kadru ucina postać na wysokości bioder lub powyżej kolan. W prawdziwym świecie właśnie sposób postrzegamy osoby z którymi rozmawiamy – stąd duża popularność tego planu. Tutaj, widzimy już gesty bohatera oraz jego mimikę twarzy. Właśnie dlatego plan amerykański często wykorzystuje się w scenach dialogowych. Pozwala on pokazać relacje między osobami, obejmując ich gesty i mimikę. To jeden z bardziej uniwersalnych typów ujęcia co oznacza, że kamerę można ustawić tutaj na wiele różnych sposobów.

Plany filmowe: bliskie

Trzecią kategorią planów są plany bliskie. Tutaj uwaga widza kierowana jest na konkretne szczegóły. Warto pamiętać, że bliskie plany rzadko montuje się razem (obok siebie). Najpopularniejsze i jednocześnie dobrze wyglądające rozwiązanie to wykorzystywanie bliskich planów jako przebitki pomiędzy szerszymi ujęciami. Oczywiście nie jest to żelazną zasadą jednak w 99% działa i zdaje egzamin.

Plan średni lub półpełny (pasowy)

Zazwyczaj ukazuje postać od pasa w górę. W ujęciu tego typu aktor i jego otoczenie mają takie same znaczenie dla sceny. Plan ten sprawia, że w kadrze dobrze widoczne są ruchy dłoni i ramion. Podobnie jak plan amerykański służy do filmowania dialogów, lecz tutaj, większą rolę odgrywa mimika bohaterów, która pokazuje osobowość postaci. Można spotkać się również z twierdzeniem, iż plan ten obejmuje kadr od głowy po dłoń wyprostowanej ręki ułożonej wzdłuż ciała.

Półzbliżenie

W takim planie, dolna krawędź kadru przechodzi przez środek klatki piersiowej. Nadal widać scenografię, jednak ujęcie ma już charakter bardziej intymny i postać jest tu dominująca względem tła. Taki plan nazywany jest również popiersiem z racji na podobieństwo do popularnej na całym świecie kompozycji znanej z klasycznych rzeźb. Warto tu zadbać o odpowiednią głębię ostrości. Półzbliżenia bardzo ładnie wyglądają na mniejszych głębiach. Trzeba jednak pamiętać o ograniczeniu ruchów filmowanego bohatera zarówno z racji na „ciasność” kadru jak i „wychodzenie” z głębi. Jeśli w takim planie muszą pojawić się gesty, powinny one ograniczać się do bliskich okolic twarzy. W półzbliżeniu bardzo dobrze widać twarz postaci dlatego mimika naszego bohatera powinna być już pod kontrolą. W takim planie zmieścimy nie więcej niż 3 osoby.

Zbliżenie (close-up)

W zbliżeniach skupiamy się głównie na mimice twarzy bohatera. Za pomocą tego planu pokazujemy stany emocjonalne bohaterów albo przedmioty, które są szczególnie ważne dla naszego filmu. Obiekt (lub twarz) wypełnia cały lub prawie cały kadr. W tym planie pokazujemy też takie szczegóły jak dłonie lub reakcje bohaterów na elementy otoczenia. W zbliżeniach niemal całkowicie usuwamy tło lub znacznie zmniejszamy jego widoczność. Tutaj, kontrola nad mimiką twarzy filmowanej postaci jest już naprawdę ważna ponieważ głowa bohatera wypełnia nam właściwie cały kadr.

Detal

Za pomocą detali pokazujemy ważne szczegóły związane z jakimś przedmiotem lub ciałem naszego bohatera. Może to być np. ciasny kadr oczu lub ust postaci podkreślający emocje. W ten sposób można też pokazać nieczytelne na dalszych planach obiekty (np. zawartość szuflady, treść notatki). Za pomocą detalu i zbliżenia możemy wyodrębnić filmowany obiekt z tła. Np. klucz wsuwany w zamek lub przekręcająca się klamka w drzwiach. Za pomocą detali zwracamy uwagę widza na ważne momenty i pewne szczegóły. Myśląc o filmowanych detalach, warto mieć w głowie całą koncepcję ujęć. Pokazując za dużo detali, łatwo zgubić kontekst i rozproszyć widza. Stosowanie tego planu w filmie zawsze powinno mieć swój cel. Bez niego łatwo jest wprowadzić chaos do naszych ujęć. Detal ma też na celu przedstawienie właściwości fizycznych ciała lub przedmiotu. Może też służyć wzbudzeniu napięcia lub wywołaniu określonych emocji u widza, a także podkreśleniu znaczenia danego obiektu.

Różne perspektywy w filmie

W zależności od tego jak poprowadzimy naszą narrację, oprócz kompozycji kadru, ważny jest też kąt widzenia kamery. Kierunek w jakim ułożony jest obiektyw a także wysokość na jakiej umieścimy kamerę, mogą całkowicie zmieniać sposób postrzegania sceny przez widza.

Perspektywa z wysokości oczu

Aparat ustawiony na wysokości oczu to zazwyczaj standard w większości filmów dokumentalnych i opartych na faktach. Z racji tego, że w prawdziwym świecie, ludzie właśnie tak oglądają to co ich otacza, jest to najbardziej naturalny punkt widzenia.

Ujęcie z wysokiej perspektywy lub znad głowy

Kiedy kamera umieszczona jest nad filmowanym obiektem, widzimy akcję z góry. Może to wywołać u widza wrażenie, że dostrzegają więcej niż główny bohater. Podkreśla to obiektywny ogląd danej sceny.

Ujęcie z niskiej perspektywy

Takie ujęcia robimy poprzez umieszczenie kamery tuż nad ziemią. Postać wygląda wtedy na ważniejszą a scena staje się bardziej dynamiczna.

Perspektywa ukośna

Czasami można też postawić aparat na ukos. Zazwyczaj, odchylenie waha się od 25 do 45 stopni. Widz ma odebrać to jako celowe posunięcie ale nie na tyle, żeby było to męczące w odbiorze. Zabieg ten sprawia, że poziome linie stają się ukośnymi. Perspektywa ta wykorzystywana jest do ukazania napięcia lub niepokoju.

Punkt widzenia (POV)

Domyślam się z jakiego rodzaju produkcjami może wam się kojarzyć POV (point of view) ale nie jestem przekonany czy do świata filmu wprowadziła je właśnie branża porno. To szczególny rodzaj ujęć pozwalających zobaczyć scenę oczami bohatera. Operator umieszcza aparat na wysokości oczu i pokazuje w kadrze to co widzi główny bohater. Takie ujęcia mają dużą siłę oddziaływania, ale powinny być stosowane oszczędnie bo szybko mogą stać się nudne (chyba, że mamy pomysł na to, żeby całą narrację przeprowadzić w ten sposób). Historia kina nie zna zbyt wielu przykładów stosowania POV w całych sekwencjach filmowych. Ten rodzaj kadrowania znacznie częściej pojawia się we współczesnej popkulturze. Wszystko za sprawą gier komputerowych FPS (First Person Shooter). Ujęcie POV występuje najczęściej po zbliżeniu lub półzbliżeniu.

Mam nadzieję, że wyczerpująco udało mi się opisać wszystkie plany i perspektywy filmowe z których korzystają filmowcy. Gdyby umknęła wam ramka z szóstym odcinkiem Kręci się, raz jeszcze przypominam, że powyższy materiał dostępny jest również w formie wideo.